ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 11، بهمن 1401 ، شماره پی در پی 81

بررسی و تحلیل شخصیت کوش پیل‌دندان بر پایۀ نظریۀ عقدۀ حقارت آلفرد آدلر

صفحه (99 - 116)
ستار عبدالله پور ، آرش مشفقی (نویسنده مسئول)، غلامحسین جوانمرد
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1400

چکیده

زمینه و هدف: آلفرد آدلر، بنیانگذار مکتب روانشناسی فردی است و این مکتب بر مفاهیمی چون احساس حقارت، عقدۀ حقارت، و سازوکار جبران استوار است. از دیدگاه آدلر، رفتارهای انسان را عوامل اجتماعی تعیین میکنند. این دیدگاه در ادبیات برای بررسی شخصیتهای داستانی به کار رفته است. در این نوشتار به یکی از باارزشترین درونمایه های این دیدگاه بنام «عقدۀ حقارت» در شخصیت «کوش پیل‌دندان» در منظومۀ حماسی کوشنامه، پرداخته شده است.

روش مطالعه: روش تحقیق توصیفی –تحلیلی است و روش گردآوری داده های آن کتابخانه ای است.

یافته ها: زشت‌رویی و رهاشدگی از سوی پدر و مادر، از عوامل اصلی به وجود آمدنِ عقدۀ حقارت در کوش پیل‌دندان بوده است که با تعامل نادرست اطرافیان، عقدۀ حقارت در وی شدت میگیرد و تعادل روانی او را بهم میزند؛ بنابراین هنگامی که نتوانسته از راههای سالم، برای جبران عقدۀ حقارت خویش بهره جوید و توفیقی کسب کند، برای تعادلبخشی روان‌رنجوری خود، به ‌شیوه های ناسالم متوسل میشود.

نتیجه گیری: مکانیسمهای جبران کوش پیل‌دندان در رابطه با عقدۀ حقارت عضوی و طردشدگی عبارتند از: بدرفتاری با دیگران، بدبینی، دروغگویی، مبالغه گویی، شاهدبازی، روی‌آوردن به کامیابیهای فوری، حیله گری، دوگانگی رفتار، زودرنجی و انتقادناپذی، خودکامگی، خودبزرگ‌بینی و خودشیفتگی. مطابق با نظریۀ آدلر، بروز چنین رفتارهای غیرعادی، فقط میتواند یک عامل واقعی داشته باشد و آن عقدۀ حقارت است که در کوش پیل‌دندان نمود یافته است.

کلمات کلیدی
آلفرد آدلر , روانشناسی فردی , عقدۀ حقارت , کوشنامه , کوش پیل‌دندان

• آدلر، آلفرد. (۱۳۷۰). روانشناسی فردی، ترجمۀ حسین زمانی شرف‌شاهی، تهران: تصویر.
• آدلر، آلفرد. (۱۳۷۹). شناخت طبیعت انسان از دیدگاه روانشناسی، ترجمۀ طاهره جواهرساز، تهران: رشد.
• آیدنلو، سجاد. (۱۳۸۸). متون منظوم پهلوانی (برگزیدۀ منظومه های پهلوانی پس از شاهنامه)، تهران: سمت.
• ابی‌الخیر، ایرانشاه.‌ (۱۳۷۷). کوشنامه، به تصحیح جلال متینی، تهران: علمی و فرهنگی.
• احمدوند، محمدعلی. (۱۳۷۴). شناخت فکر انسان، چاپ دوم، تهران: مهرآیین.
• سیاسی، علی‌اکبر. (۱۳۹۴). نظریه های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• شولتز، دوان.‌پی. (۱۳۹۲). نظریه های شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، چاپ بیست و پنجم، تهران: ویرایش.
• صنعتی، محمد. (۱۳۸۰). تحلیلهای روان‌شناختی در هنر و ادبیات، تهران: نشر مرکز.
• طاهری، حبیب‌الله. (۱۳۸۸). نقش باورهای دینی در رفع نگرانیها، قم: زائر.
• منصور، محمود. (۱۳۹۲). احساس کهتری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• منوچهریان، پرویز. (۱۳۷۲). عقدۀ حقارت، تهران: علمی و فرهنگی.
• مهراد، حامد. (۱۳۹۹). بازنمایی بدن و تحلیل کنشهای بدنی ضدقهرمان در منظومۀ حماسی کوشنامه، پژوهشنامۀ ادب حماسی، (1) 16، صص ۳۲۱-۲۹۹.
• ناصحی، عباس‌علی. (۱۳۸۶). مروری بر نظریات آدلر، تازه های علوم شناختی، (1) 9، صص ۶۶-۵۵.
• ولک، رنه. (۱۳۸۲). نظریه های ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.